ایران خواستگاه هنرهای زیادی بر اساس فرهنگ و هنر هر منطقه است. استفاده از فلزات و هنر قلم‌زنی نیز به بیش از هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. باگذشت زمان و پیشرفت ابزار و هم‌چنین تجربه‌ی صنعتگران، هنر قلم‌زنی نیز گسترش پیدا کرد. امروزه، گلدان‌ها، جام‌ها و ظروف قلم‌زنی شده زیادی در حال تولید است. حتی بخش بزرگی از آن به خارج از کشور صادر می‌گردد.
خرید صنایع دستی از بهترین فروشگاه ها در تموک شاپ
صنایع دستی از مهمترین میراث فرهنگ های مختلف و اقلیم ها در ایران باستان هستند. از قرن های گذشته تا کنون رسوم بینظیر تمدن ها بر روی صنایع دستی به جای مانده است. خرید صنایع دستی اصیل از فروشگاه های اینترنتی میتواند چالش برانگیز باشد. تموک شاپ یکی از خدمات رایگان در سوپراپلیکیشن تموک میباشد که میزبان فروشگاه های زنجیره ای، فروشنده های صنایع دستی اصیل اصفهان، شیراز و دیگر شهر های ایران میباشد. هنر دستان اساتید صنایع دستی میناکاری، خاتم کاری و قلم زنی را میتوانید در میان فروشنده های صنایع دستی جستجو، مقایسه و بهترین تجربه خرید را داشته باشید.
تاریخچه هنر قلم زنی
تاریخ دقیق پیدایش قلم‌زنی در ایران مشخص نیست. اما آثار قلم‌زنی اندکی از دوره مادها به دست آمده است. با روی کار آمدن حکومت هخامنشی این هنر نیز متحول شد و کار بروی فلز به‌سرعت گسترش پیدا کرد. در زمان ساسانیان یعنی در سال‌هاي ۲۲۴ تا ۶۵۰ میلادی، به علت گسترش تجارت میان ایران، یونان و روم، هنر ایران از هنر یونان و روم تأثیر پذیرفت. مرسوم‌ترین ظروف این دوره سینی بود که بروی آن عکس‌های شکار و مراسم پادشاهان قلم‌زنی می‌شد. بعد از حمله‌ی اعراب به ایران نیز، آن‌ها این هنر را تقلید کردند. طرح‌های بومی و اسطوره‌ای جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث دادند.
در دوره‌ي سلجوقیان، هنر قلم‌زنی مثل سایر رشته‌هاي هنری حمایت شد و گسترش پیدا کرد. ایجاد نقوش گیس‌باف شامل نوارهایی در تزئینات ظروف و مشبک‌کاری روی فلز متداول شد.
هنر قلم زنی چیست؟
قلم‌زنی هنری است که صنعتگر یا هنرمند با استفاده از ضربه‌های چکش روی قلم‌هایی خاص نقش‌هایی زیبا و منحصربه‌فرد بروی اشیا و ظروف فلزی ایجاد می‌کند. ظروف و اشیا می‌توانند از جنس طلا/نقره، مس و برنج باشند. قلم‌زنی سبک‌های مختلفی دارد از جمله: برجسته‌کاری، نیمه برجسته‌کاری، ریزه قلم‌زنی، حکاکی، مشبک‌کاری.
- برجسته‌کاری: در این سبک ابتدا پشت بوم فلزی را قیر زده و طرح اصلی را بروی شی موردنظر تثبیت می‌کنند. پس از آن، قیر را از پست بوم جدا کرده و مجدداً ذوب می‌کنند. قیر ذوب‌شده را روی کار یعنی همان طرفی که نیم‌بر شده است می‌ریزند و از پشت بوم فلزی که طرح نمایان است، طرح را پایین می‌برند تا از طرف اصلی برجسته شود. در نهایت و پس از اتمام کار، قیر را جدا می کنند. قیر ذوب‌شده پشت بوم فلزی ریخته میشود و روسازی انجام می‌گردد.
- نیمه برجسته‌کاری: قلم در این سبک متفاوت از سبک برجسته‌کاری است. قلم‌ها در این سبک از نوع معمولی بوده و به‌جای برجسته کردن کار از پشت، برجسته کردن از طرف مقابل انجام میشود.
- ریزه قلم‌زنی: ریزه قلم‌زنی یا سبک ریزه‌کاری سبکی است که در آن سطح اشیا یا ظروف با استفاده از نقوش و طرح‌های ریز و ظریف قلم‌زنی می‌کنند. در ریزه قلم‌زنی با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار می‌سازند و زمینه‌ی کار را از طرح جدا می‌کنند.
- حکاکی: در این روش تنها از یک قلم به نام قلم تیزی قلم‌زنی انجام‌شده و طرح‌ها کنده می‌شوند.
- مشبک‌کاری: در روش مشبک‌کاری پس از انتقال طرح به‌وسیله قلم نیم‌بر، طرح را ثابت می‌کنند. تکنیک مشبک فلز به سه صورت انجام می‌گیرد. ابتدا، بعد از نیم‌بر کردن طرح و روسازی، به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش می‌دهند و طرح را از زمینه جدا می‌سازند، این سبک مشبک بیشتر در اصفهان انجام میشود. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به‌وسیله کمان اره و اره مویی طرح از زمینه جدا میشود. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به‌وسیله دریل و مته زمینه را سوراخ می‌کنند و با سوهان‌های خیلی ریز طرح را از زمینه جدا می‌سازند.
قلم زنی در ایران
هنر قلم‌زنی در سه شهر اصفهان، شیراز و تبریز انجام میشود که تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. اصفهان از شهرهای هنرمند خیز ایران است که صنعتگران و هنرمندان زیادی در آن پرورش یافته‌اند. قلم‌زنی در اصفهان در دوره‌ی صفویه به اوج خود رسید. در قلم زنی اصفهان از ضربه‌های چکش برای ایجاد نقوش استفاده می‌کنند و قلمی عمیق‌تر نسبت به تبریز دارند. در قلم‌زنی اصفهان دو سبک وجود دارد: قلم‌ریز و قلم‌زنی برجسته مورد توجه و علاقه است. در شیراز بیشتر از طرح‌های هخامنشی و گل و مرغ استفاده می‌کنند.
ابزار قلم زنی
گیره، سوهان، انبر، الک، سرپیک، مخزن سوخت، قیچی، تابه، زیر تابه (اجاق‌گاز)، قیر، گچ، سنگ نفت، قلم، چکش، تسمه، پرگار، کُنده، قالب، گرده، تیزاب و … از ابزارهای متداول در قلم زنی هستند. اما ابزارهایی که به‌طور مستقیم در هنر قلم‌زنی به کار می‌روند چکش و قلم است که هنرمند با استفاده از آن‌ها زیباترین آثار هنری را می‌سازد. چکش ابزاری فلزی است که دسته‌ای چوبی دارد و از سه قسمت سر، بدنه و دسته تشکیل شده است. در قلم‌زنی دو نوع چکش فلزی، برای کوبیدن روی قلم و ایجاد نقش روی فلز به کار می‌رود و چکش لاستیکی، با دسته چوبی که برای کوبیدن فلز و مسطح یا برجسته کردن آن استفاده میشود.
در پایان
هنر نه‌تنها در ایران بلکه در کل دنیا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هنرهای منحصربه‌فرد ایرانیان نیز طرفداران زیادی داشته و مورد استقبال بسیاری از افراد در ایران هم‌چنین فراتر از مرزها قرار گرفته است. با صادرات هنرهای دستی می‌توان علاوه بر ارزآوری در کشور فرهنگ غنی ایرانیان را به دیگر کشورها نشان دهیم.
