آشنایی با هنر میناکاری
پروفسور پوپ در کتاب سیری در هنر ایران درباره میناکاری ایران چنین می‌نویسد: “میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است با رنگ‌های پخته و درخشان.”
هنر مینای نقاشی در دوره صفویه در ایران به اوج خود می‌رسد و تا به امروز نیز به همان روش ادامه پیدا می‌کند. میناکاری یادآور آسمان آبی است. درواقع ترکیب چند عنصر با یکدیگر است که برای تزیین اشیاء و ظروف استفاده میشود. در ادامه به معرفی این هنر شگفت‌انگیز می‌پردازیم.
قدمت هنر میناکاری
هنر میناکاری قدمتی چندین هزارساله دارد. سابقه‌ی آن به 1500 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. قدیمی‌ترین نمونه‌ی میناکاری در ایران بازوبند طلای میناکاری شده مربوط به دوران هخامنشی است. هم‌چنین از نمونه آثار باستانی میناکاری عصر ساسانیان نیز می‌توان به بشقاب‌هایی که در ارمنستان کشف شدند اشاره کنیم. در ارتباط با ایرانی بودن این هنر تردید وجود دارد. اما سیر تکاملی آن در ایران بوده است. در روم باستان نیز رد پایی از هنر میناکاری یافت شده است. بخشی از مجسمه زئوس میناکاری شده است که به 450 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.
اولین میناهای امضا دار در دوره قاجار پا به عرصه‌ی ظهور گذاشت.
قاجارها اهمیت خاصی به میناکاری می‌دادند و برای تزیین وسایل مختلفی از آن استفاده می‌کردند. اشیای میناکاری شده در آن دوران جزء وسایل لوکس به شمار می‌آمد و در خانه‌ی اشراف‌زاده‌ها و بزرگان قاجار دیده می‌شد. اما پس از سقوط قاجار، این هنر به دست فراموشی سپرده شد.
اولین کارگاه میناکاری توسط شکرالله صنیع زاده کارگاه میناکاری را در شهر اصفهان راه‌اندازی کرد و به پرورش هنرمندان زیادی پرداخت.
از جمله هنرمندان معروف معاصر میناکار می‌توان به غلامحسین فیض‌اللهی، حسین هنردوست، مهدی غفاریان، برادران نعمت‌اللهی، محمدعلی فرشید، ابراهیم زرقونی و فرزندان شکرالله صنیع زاده و خانم مینا جوهری اشاره کرد.
هنر میناکاری
مراحل انجام میناکاری
میناکاری بر روی ظروف و اشیا از جنس فلز؛ شیشه، سفال یا چوب انجام میشود که متداول‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع آن میناکاری بر روی فلز مانند فلز مس است.
- از اولین مراحل کار برای شروع میناکاری انتخاب ظرف یا شی‌ء موردنظر از جنس مس فابریک ( تخته‌ای) یا مس نوردی ( ترکیب‌شده از ضایعات)، است.
- ظرف یا شی‌ء مسی قبل از شروع میناکاری باید آب دیده شود. به این معنا که ظرف یا شی‌ء مسی حرارت داده شود و پس از گرم شدن درون آب قرار داده شود.
- جرم‌زدایی و از بین بردن چربی‌ها ( دوغاب کاری) از روی سطح ظرف یا شی‌ء نیز از مراحل ضروری است که معمولاً با اسیدسولفوریک انجام میشود.
- ظروف آماده برای میناکاری به شکل ظروفی به رنگ سفید یکنواخت هستند. دلیل آن لعاب دادن آن‌ها با رنگ سفید است. لعاب دادن باید چندین بار تکرار شود و هر بار لعاب دادن، ظرف می‌بایستی درون کوره با دمای حدود 750 درجه سانتی گراد قرار می گیرد تا لعاب بر روی ظرف ثابت شود. لعاب دادن را می‌توان به‌صورت دستی یا پیستوله انجام داد.
- ظرفی که مراحل بالا را طی کرده است، هم‌اکنون آماده‌ی طرح زدن است.
رنگ‌ها و هنر میناکاری
از مواد اصلی برای طراحی ظروف میناکاری، رنگ میناکاری است. درگذشته که میناکاری رواج اندکی داشت، رنگ‌هایی که به کار می‌رفت مانند رنگ‌هایی گیاهی یا معدنی بود. رنگ‌هایی که در میناکاری به کار می‌رود بر سه نوع است :رنگ‌های گیاهی، رنگ‌های معدنی و رنگ‌های فلزی. به‌عنوان نمونه‌ای می‌توان به تهیه رنگ قرمز از طلا، رنگ سبز از مس و رنگ زرد آن از گل ماش اشاره کرد.
اکثر رنگ‌هایی که امروزه برای میناکاری به‌کاربرده میشود رنگ‌های شیمیایی و اغلب آلمانی هستند که از کیفیت بالایی برخوردار است. البته هزینه‌ی آن‌ها نیز زیاد است.
رنگ‌های میناکاری به‌صورت پودری هستند و از پودر اکسید فلزات ساخته میشود. مثلاً برای تهیه رنگ آب لاجوردی اکسید کبالت یا فسفات کبالت یا آرسنات کبالت را به اکسید آلومینیوم یا اکسید کلسیم، اکسید منگنز یا کوارتز مخلوط می‌کنند یا رنگ مشکی با مخلوط کردن اکسید آهن، کروم و اکسید کبالت به دست می‌آید و با افزایش مقدار آهک، رنگ مشکی متمایل به قهوه‌ای به دست می‌آید. با افزودن اکسید کبالت رنگ مشکی بیشتر خود را نشان می‌دهد. برای اینکه مواد رنگی برای نقاشی‌های زیر لعاب مناسب‌تر شود به آن مقداری کائولن و فلدسپات اضافه می‌کنند. با به کار بردن تنها یک اکسید رنگ سیاه به دست نخواهد آمد. بنابراین رنگ مشکی ترکیبی از اکسید آهن، اکسید سرب، اکسید کبالت و دی‌اکسید منگنز است.
لازم است زمانی که میناکار در حال کار کردن است، حلال آن باید در دسترس باشد تا در صورت بروز مشکل قابل برطرف شدن باشد.
این نکته را باید در نظر داشت که تفاوت‌هایی میان رنگ سطوح مختلف وجود دارد. بنابراین پیش از خرید رنگ باید سطح موردنظر برای میناکاری مشخص شود.
در پایان
هنر میناکاری، هنری با پیشینه‌ی چندین هزارساله است که عمدتاً کاربردهای تزیینی دارد. این هنر در شهر اصفهان به‌طور گسترده پیشرفت پیدا کرده است. افراد زیادی در این زمینه کار می‌کنند. استادکاران امضای کار خود را بر روی اثر هنری خود دارند. میناکاری جزء صنایع‌دستی است که در جهان به‌خوبی شناخته شده است.
